<p>ANKARA (AA) - Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, 58 yıl önce, 12 Nisan 1961ʹde ˮVostok 1ˮ uzay mekiğiyle Dünya yörüngesini turlayarak uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti. Bu sebeple 12 Nisan, ˮİnsanlı Uzay Yolculuğu Uluslararası Günüˮ olarak kutlanıyor.</p>Soğuk Savaş ve uzay yarışı <p>İnsanlığın uzay macerasını harekete geçiren şey, keşif güdüsünden çok egemenlik mücadelesi oldu. İkinci Dünya Savaşıʹnın sona ermesinin ardından dünyanın iki süper gücü haline gelen ABD ve Sovyetler Birliği (SSCB), ellerindeki nükleer silahlarla uzak coğrafyalardaki hedefleri vurabilmek üzere kıtalar arası güdümlü füze sistemleri geliştirmeye başlamıştı. Uzun menzilli roketler aynı zamanda Dünyaʹnın alçak yörüngesine yapay uydular taşımaya da olanak sağlıyordu.</p><p>Uzay yarışı önce uydu yarışı olarak başladı. SSCB, 4 Ekim 1957ʹde ˮSputnik 1ˮ uydusunu uzaya fırlatarak bu alanda bir ilki gerçekleştirdi. ABD, yaklaşık 4 ay sonra, 31 Ocak 1958ʹde, ˮExplorer 1ˮ uydusunu Dünya yörüngesine yollayarak karşılık verdi.</p>İlk insanlı yolculuk ve uzaya çıkan ilk insan<p>Uydulardan sonra sıra yörüngede insanlı uzay yolculuğu yapmaya geldi. Bunun için her iki ülke de tek kişilik uzay kapsülleri geliştirmeye başladı. SSCB, Vostok Programı kapsamında geliştirdiği roket ve kapsülle bir kez daha rakibini geride bıraktı. Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961ʹde ˮVostok 3KAˮ roketiyle uzaya fırlatılan ˮVostok 1ˮ uzay kapsülü içinde Dünya yörüngesinde bir tur attıktan sonra Yeryüzüʹne döndü. Vostok 1ʹin bu seferi, ilk insanlı uzay yolculuğu olurken, Gagarin de uzaya çıkan ilk insan olarak tarihe geçti. </p>Uzaya çıkan ilk kadın<p>SSCB 1963 yılına kadar Vostok kapsülleriyle uzaya 5 kozmonot daha gönderdi. Bunlar arasında ˮVostok 6ˮ mekiğiyle 16 Haziran 1963ʹte yörüngede yolculuk yapan kozmonot Valentina Tereşkova, uzaya çıkan ilk kadın oldu.</p><p>ABD ise aynı yıllarda 2 astronotla alt-yörünge, 4 astronotla da yörünge uçuşları gerçekleştirdi.</p>Uzay boşluğundaki ilk yürüyüş<p>SSCB, 1960ʹların başından itibaren insanlı uçuşlar için tek kişilik Vostok uzay kapsülleri yerine 2 veya 3 kişilik Voskhod uzay kapsüllerini geliştirmeye başladı. Sovyet kozmonot Aleksei Leonov, 8 Mart 1965ʹte ˮVoskhod 2ˮ kapsülüyle yapılan yolculuk sırasında uzay boşluğundaki ilk yürüyüşü gerçekleştirdi. </p>Ayʹa ilk adımlar<p>ABD Başkanı John F. Kennedy, 12 Eylül 1962ʹde yaptığı konuşmada, uzay yolculuğunun yeni hedefi olarak Ayʹı işaret etti ve 10 yıl içinde Ayʹa insan yollama sözü verdi. ABD bu amaçla önce 2 kişilik Gemini uzay mekiğini, ardından 3 kişilik Apollo uzay mekiğini geliştirdi.</p><p>ABD, Aralık 1968ʹde astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Andersʹı taşıyan ˮApollo 8ˮ uzay mekiği Ay yörüngesini 10 kez katetmeyi başardı. Ardından 21 Temmuz 1969ʹda astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collinsʹi taşıyan ˮApollo 11ˮ mekiği Ay yüzeyine iniş yaptı. Neil Armstrong, bu sefer sırasında Ayʹa ayak basan ilk insan oldu.</p><p>Armstrong ve onun ardından yüzeye adım atan Aldrinʹden sonra ABD 1972ʹye kadar Ayʹa 10 astronot daha çıkardı.</p><p>Bu arada, SSCB de aynı yıllarda Ayʹa insan yollamak üzere üç kişilik Soyuz mekiklerini üretmeye başladı fakat mekiği yüzeye indirebilecek güçte roket geliştiremediğinden Ay misyonuna 1974ʹte son verdi.</p>Uzayda ˮdétenteˮ<p>ABD Başkanı Richard Nixon ile SSCB lideri Leonid Brejnevʹin 1975ʹte konvansiyonel ve nükleer silahların karşılıklı azaltılarak ülkeler arasında ˮdétenteˮ (yumuşama) sağlanması konusunda anlaşmaya varmasıyla uzay çalışmaları alanında iş birliği olasılığı gündeme geldi. Aynı yıl ABDʹye ait Apollo mekiği ile Rus Soyuz 19 mekiği uzayda birbirine kenetlendi. İki ülke astronotları diplomatik çabalara sembolik bir jestle katkıda bulunmak için uzayda el sıkıştı.</p><p>Ancak iki ülke sonraki yıllarda da uzayda iş birliği yapmak yerine rekabet etmeyi sürdürdü. </p><p>SSCBʹnin dağılmasının ardından Rusya Federasyonu ile ABD arasındaki uzay çalışmaları alanındaki iş birliği arttı. Bugün iki ülke Uluslararası Uzay İstasyonunu (ISS), Avrupa Birliği, Japonya ve Kanada ile işletiyor ve Amerikalı astronotlar Soyuz mekikleriyle ISSʹye taşınıyor.</p>İnsanlı uzay uçuşlarında üçüncü güç: Çin<p>Çin, bugün ABD ve Rusya dışında insanlı uzay yolculuğu yapabilme kapasitesine ve tecrübesine sahip tek ülke konumunda bulunuyor. Çin ilk kez 1967 yılında Devlet Başkanı Mao Zedung ve Başbakan Zu Enlai döneminde insanlı uzay yolculuğu yapma kararı aldı. ABDʹnin Gemini mekiğinden kopya edilerek 1970ʹlerde yapılan Shuguang uzay aracı başarısız oldu. Ülke ardından Rusyaʹnın Soyuz mekiğini örnek alan Shenzhou mekiğini geliştirerek yıllar sonra hedefine ulaşabildi. Çinli taykonot Yang Liwei, 15 Ekim 2003ʹte Shenzhou 5 mekiğiyle uzayda 21 saat uçarak ülkesinin ilk insanlı uzay yolculuğunu gerçekleştirdi. </p><p>Avrupa Birliği ve Japonya da 1980ʹlerde daha sonra vazgeçecekleri insanlı uzay yolculuğu programları başlattı.</p>Özel sektör katkısı<p>ABD Havacılık ve Uzay Ajansı NASA, Apollo programının sırasıyla Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis ve Endeavour uzay mekiği programlarını sürdürdükten sonra 2011 yılında, kamu kaynaklarıyla yürütülen tüm insanlı uçuş programlarına son vererek bu alanda özel sektör girişimlerini teşvik etmeye başladı. Ajans, ˮTicari Mürettebat Geliştirme Programıˮ kapsamında Uluslararası Uzay İstasyonuʹna personel taşımak üzere SpaceXʹin ˮDragon Crewˮ ve Boeingʹin ˮCST-100 Starlinerˮ uzay mekikleri için test uçuşları yaparken, alçak yörüngenin ötesine yönelik insanlı uzay yolculukları için Northrup Grumman firması tarafından geliştirilmekte olan ˮOrionˮ uzay mekiğini kullanmayı planlıyor. </p>