İSLAM BİLİM ADAMLARI SABIT BIN KURRE 3

İSLAM BİLİM ADAMLARI SABIT BIN KURRE 3 Öklid’in Postulatları ilk bakışta şöyle izah edilmektedir. 1) Bir doğru parçası her iki ucundan sonsuza kadar uzatılabilir. 2) İki nokta arası en kısa yol bir doğrudur. 3) Bir sabit noktaya eşit uzaklıkta bulunan noktaların geometrik yeri bir çemberdir. 4) Bütün dik açılar 90 derecedir. 5) Düzlemde bir doğruya dışında bulunan bir noktadan sadece bir tane paralel doğru çizilebilir. Sâbit bin Kurre bu postulatı ve dolayısıyla paraleller teoremini ispatlamak için “Maḳāle fî burhâni’l-müṣâdereti’l-meşhûre min Öḳlîdis ve Maḳāle fî enne’l-ḫaṭṭayn iẕâ uḫricâ ʿalâ zâviyeteyn eḳal min ḳāʾimeteyn ilteḳayâ” adlı iki eser yazmıştır. Sâbit bin Kurre kinematik üzerine de çalışmalarını sürdürmüş, hareket kavramını geometriye kazandırmaya çalışmıştır. Hareket kavramının geometride kullanılamayacağına dair Yunan görüşüyle ilgili eleştirisini felsefî sahaya taşımıştır. Sâbit bin Kurre, bir parabolün kendi ekseni etrafında dönmesinden ortaya çıkan cismin hacim problemini ilk defa, “Kitâb fî misâḥati ḳaṭʿi’l-maḫrûṭ elleẕî yüsemmâ bi’l-mükâfî ve Maḳāle fî misâḥati’l-mücessemâti’l-mükâfiye” adlı eserlerinde ele almış, modern “calculuste” kullanılan integral hesap tekniğine benzer bir teknik kullanarak hesaplamıştır. Sabit bin Kurre’nin paraboller üzerine yaptığı çalışmalar, integral kalkulusu keşfine giden yolu açmıştır. Birçok yazar, Arşimed’in çalışmalarından haberdar olmasına rağmen, onun bilgilerini kullanmadığını söylemektedirler. x ve √x ’in integralini tam olarak hesaplamıştır. İkinci ve üçüncü dereceden cebirsel denklemlerin çözümlerini İslâm Matematikçileri, antik gelenekten çok Öklid geometrisine dayanması gerektiğini kararlaştırmış, Sâbit bin Kurre de bu iddiayı öncelikle de x²+bx=c, x²=bx+c ve x²+c=bx şeklindeki denklemler için hayata geçirmiş ve bu denklemlerin çözümünde Öklid’in takip ettiği geometrik yol ile Hârizmî’nin izlediği cebirsel yol arasındaki benzerliklere dikkat çekmiştir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 02.11.2021