İSLAM BİLİM ADAMLARI   EBİ-ÜL İZ EL CEZERİ;

İSLAM BİLİM ADAMLARI   EBİ-ÜL İZ EL CEZERİ;     Zamanın padişahı El Cezire’ye yaptığı çalışmaları kitap olarak yazmasını söyler. Cezeri buna çok üzülür. Çünkü  verilen görev emirdir. Yazmasa kellesi tehlikededir. Yazarsa da bu sefer Avrupa mukallitleri tarafında kıtabının çalınacağın bilmektedir. Onun için de yazmaya başlamıştır.   Ne yazıkki dediği olmuş ve Cezeri’nin kitabı bir kültür bakanımız tarafından Amerika kütüphanesinde bulunarak Türkiye’ye bir kopyası filmle çoğaltılarak getirtilmiştir. Ancak o kitapta uygulama ile ilgili ve az da olsa teorik sayfalar gasp edilmiş ve korktuğu başında gelmiştir. Kısaca Kitab-ül Hiyel adıyla bilinen eseri altı bölümden oluşur. Kısaca Kitab-ül Hiyel adıyla bilinen eseri altı bölümden oluşur. Bu kitabında binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı; çeşitli kap kacakların yapılışı; hacamat ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılışı; havuzlar ve fıskiyeler ile müzik otomatları; çok derin olmayan bir kuyudan veya akan bir nehirden suyu yükselten aletler; birbirine benzemeyen muhtelif şekiller yer almaktadır. Teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla deneysel çalışmalar yapan Cezeri'nin kullandığı bir başka yöntem de yapacağı cihazların önceden kâğıttan maketlerini inşa edip geometri kurallarından yararlanmasıdır. İlk hesap makinesinden asırlar önce, aynı sistemle çalışan benzer bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanan Cezeri, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştır. Cezeri, otomatik kontrollü makinelerin ilki sayılan Jacquard  otomatik dokuma tezgâhını geliştirmiştir. Cezeri, 600 yıl önce değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi geliştirmiştir. Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle denge kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen Cezeri, bazılarında ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalışmıştır. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, Cezeri'nin otomasyona katkıda bulunduğu en önemli konulardandır. Fizikçi ve mekanikçi El Cezeri'nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii’nin ünlü güneş saatidir. 1206’da Cizre’de vefat etmiştir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 25.05.2021   El Cezeri’nin yaptığı eserlerin bazılarının kayıtları buraya alınmıştır.