İSLAM BİLİM ADAMLARI   EL-CÂHİZ; 781, BASRA

İSLAM BİLİM ADAMLARI   EL-CÂHİZ; 781, BASRA   Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri   770 yıllarında Basra’da doğmuş, Doğu Afrikalı, Arapça dilinde birçok bilimsel alanda  teolojik, edebi, biyolojik, zoolojik, tarihi ve psikolojik  eserler veren İslâm Bilim adamlarındandır.   Gençliğinde filoloji, leksikografi ve şiir konulu derslere katılmıştır. Eğitimine uzun süre devam eden El-Câhiz teoloji ile de meşgul olmuştur.   El-Câhiz, Kur’an ve Hadis üzerine de çalışmalar yapmış, hayatı oldukça verimli geçmiş ve ömrü boyunca 200 kadar kitap yazmıştır.    El-Câhiz 816 yılında dönemin Abbasi Başkenti  Bağdat’a taşınarak orada uzun yıllar kalmış ve tekrar Basra’ya dönmüş, 865 yıllarında   kendi yazdığı ciltlerle kitapların üzerine düşmesiyle kitapların ağırlığı altında ezilerek vefat ettiği kayıtlara geçmiştir.   En çok bilinen eserleri Kitāb al-­Ḥayawān  yâni Canlılar kitabıdır.  350'den fazla hayvan türünü şiirle anlatmış, anekdotlar ve atasözleri ile açıklamış ve tanımlamış ansiklopedik bir eserdir. Çevrenin bir hayvanın hayatta kalma imkanları üzerine etkilerini incelemiştir.  El-Câhiz bu kitabında besin zincirlerinden bahseden ilk kişi olmuştur. Çevre şartlarının belirli bir topluluğun bireylerinin fiziksel karakteristiklerini nasıl belirleyebileceğine de yer vermiştir.  Kitāb al-Bayān wa-l-tabyīn  yâni belagat ve açıklama konularını ihtiva eden ve insan iletişimi üzerine muhtevalı bir çalışmadır.    El-Câhiz, el-Mehâsin ve'l-Mesâvi’ türünde, münazaralarında diyalektik yöntemi kullanarak eserler yazan ilk Müslüman âlimdir.    Câhiz, yabancı unsurların da etkisiyle ulûhiyyet hususunda düalist ve determinist kesimlere cevap vermek için varlıkların çift yönlü karakter özelliğine yer vermiştir.     Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 23.06.2021