İSLAM BİLİM ADAMLARI SABIT BIN KURRE, HARRAN-BAĞDAT (821-901)

İSLAM BİLİM ADAMLARI SABIT BIN KURRE, HARRAN-BAĞDAT (821-901) Ebü’l-Hasen Sâbit b. Kurre b. Zehrûn (Mervân) es-Sâbî el-Harrânî Bilim adamı, çevirmen Sabiî bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş, gençliğinde sarraflık işi ile uğraşmış, o yıllarda Arapça, Yunanca, Süryanice ve Rumca’yı çok iyi bir biçimde öğrenmiştir. Benî Musa ailesinden Muhammed bin Musa, yeteneklerinin farkına vararak, Beytü'l-Hikme’deki (bir eğitim kurumu) mütercimlik yani tercümanlık çalışmalarına katılmayı tavsiye etmiş ve böylece Sâbit bin Kurre, Bağdat’ta bir süre sonra Halife el-Mutezid’in huzuruna çıkma fırsatını bulmuştur. Matematiğin gelişmesine hizmet etmiş bir bilim adamıdır. İlk diferansiyel kitabını bilime kazandırmıştır. Diferansiyel hesabını Newton’dan önce Sabit Bin Kurra’nın keşfettiği söylenmektedir. Sabit bin Kurre, “Kamus’ul Alam” adlı eserinde de, “kalkulus”un keşfini yapmış, Kalkulusa “tefadul” adını vermiştir. Astronomi ve Fizik alanlarına da merak salarak önemli çalışmalar yapmıştır. İslâm bilim adamlarının ilk Gökbilimcilerinden olup, dağların oluşumu, güneş ve ay tutulması konularında çalışmalar yapmıştır. Güneş ve Ay’ın hareketlerindeki problemleri incelemiş ve Güneş saatleri üzerine bir kitap yazmıştır. Dünyanın çapını ve iki meridyen arası uzaklığı ilk defa hesaplamıştır. Sinüs teoreminin tanımını yapmış ve bunu astronomiye uygulamıştır. Ekinoksun salınım hareketini açıklayabilmek için Batlamyus modeline dokuzuncu bir taşıyıcı küre eklemiştir. Güneş’in yere en yakın noktasının yer değiştirmesinden bahsetmiştir. Sabit bin Kurre'n’in çağında yaptığı keşif ve buluşlar üzerine, Halife Me’mun onu dünyanın yarıçapını ölçmekle için görevlendirilmiştir. Onun ve öteki bilginlerin ortaya koyduğu ölçümler, sonraki yıllarda Endülüs yoluyla Avrupa’ya geçmiştir. Kristof Kolomb gibi denizciler bunlardan faydalanarak yollarını bulmuştur. Matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yaparken bu esnada tıp bilimine de merak saldığı ve araştırmalar yaptığı görülmektedir. Katip Çelbi'ye göre Sâbit bin Kurra'nın yabancı dil bilmesi ve Yunancadan ve Arapçadan tercümeler yapması bileme büyük katkılar sağlamıştır. Çünkü “bilim, maluma tabidir”, önceki çalışmalar kaynak olmazsa daha sonraki çalışmalar neye bina edilecektir. Sâbit bin Kurra'nın yapmış olduğu bu çalışmaların ve tercümelerin çok azı değişikliğe uğramış olsa da bilimde halen kullanılmaktadır. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 10.10.2021